Jacob Labzowski en Betsy Bregman, beiden van Joodse families, emigreren afzonderlijk in 1894 vanuit Litouwen naar Nederland. Hun besluit om te emigreren komt door de slechte omstandigheden en de groeiende Jodenhaat in het door de tsaar van Rusland overheerste Litouwen. Jacob en Betsy ontmoeten elkaar in Nederland en trouwen in 1895. De Labzowski ’s vestigen een manufacturenzaak aan het Havenpark 5 in Zierikzee. Zoon Henoch wordt geboren en daarna op 22 november 1897 Wilhelmina, Mien genoemd. Er volgen nog meer kinderen, Fennij, Isidoor, Lion en tenslotte Elias. In 1919 overlijdt Betsy Bregman. Jacob hertrouwt en verhuist in 1924 met zijn tweede vrouw naar Hilversum. Zoon Henoch zet de zaak voort.
Mien kan goed leren en gaat naar de HBS in Zierikzee. Die maakt ze niet helemaal af, want ze gaat lessen volgen op de Handelsavondschool. Mien wordt een jonge vrouw vol ondernemingslust met de ambitie een zelfstandig bestaan op te bouwen. Als dochter van een handelaar in manufacturen wil ze die traditie voortzetten. Mien heeft in de zaak van haar vader een goede leerschool gehad. ...
In 1921 vertrekt Mien naar Rotterdam en wordt winkeljuffrouw. In 1923 trouwt ze in Rotterdam met Mozes Salomon Frenk, veehandelaar en slager. Nog hetzelfde jaar keren ze terug naar Zierikzee. Mien begint een eigen kleine manufacturenzaak eerst gevestigd op de Oude Haven nr. 5. In september 1924 verplaatst ze haar zaak naar de Lange Nobelstraat nr. 10, een mooie sprong vooruit.
Met het huwelijk van Mien gaat het niet goed. Vanaf 1933 leven Mien en haar man gescheiden van elkaar. Haar zaak loopt goed en de winkel, gespecialiseerd in babykleding en lingerie, wordt een begrip in Zierikzee en omstreken. In 1937 wordt het twaalf en een half jaar jubileum gevierd. Dan breekt de oorlog uit.
Wat is er gebeurd
Na de bezetting van Nederland laten de Duitsers in eerste instantie de Joodse bewoners in Nederland met rust. Maar dat verandert al snel. In oktober 1940 worden alle Joodse mensen in dienst van de overheid ontslagen. In januari 1941komt het bevel van rijkscommissaris Seyss-Inquart dat alle Joden in Nederland zich moeten registreren. Wie zich niet registreert riskeert gevangenisstraf. De gegevens worden door de Nederlandse gemeenten verzameld en opgestuurd naar het centraal persoonsregister in Den Haag. In totaal worden hier 160.820 Joodse mensen geregistreerd.
De bezetter weet precies wie ze willen afvoeren en vernietigen, want dat is het doel van de nazi’s. Alle vierentwintig Joodse bewoners van Zierikzee en één bewoner van Burgh-Haamstede krijgen op 19 maart 1942 via de burgemeester een schokkend bericht van de Joodse Raad uit Amsterdam.
“De Duitsche autoriteiten hebben ons bericht dat Dinsdag 24 Maart a.s. de politie des voormiddags na 8 uur bij U thuis zal komen met het bevel Uw woning te verlaten en haar de sleutels te overhandigen. U moogt dien dag Uw huis niet verlaten vóór de politie U daartoe aanwijzingen geeft. De bedoeling is dat U dien dag naar Amsterdam verhuist om U daar te vestigen. U moogt aan bagage zooveel medenemen als ieder gezinslid kan dragen. Van hetgeen U op deze wijze medeneemt moet U een lijst van den inhoud, ingevuld op bijgaand formulier, aan de politie overhandigen wanneer deze bij U komt. Uw bezittingen moogt U noch verkoopen, noch aan anderen overdragen … “
Mien vreest het ergste. Ze gaat op de fiets langs een aantal klanten op het eiland en zoekt een mogelijkheid om onder te duiken. Veel boerinnen zijn goede klanten van haar. Het lukt haar niet om in de paar dagen die resteren een goed onderduikadres te vinden en dan is het al 24 maart. Mien staat met alle ‘Zierikzeesche’ Joden op het Havenplein. Ze worden door het Vrijpoortje afgevoerd naar de tram en ‘verhuist’ naar Amsterdam, een emotionele en trieste tocht. In Amsterdam aangekomen wacht Mien niet af en duikt onder in Bennekom. Bennekom is een toevluchtsoord voor Joodse mensen die willen onderduiken. Ze wordt verraden op 4 september 1943 en alsnog gedeporteerd naar het vernietigingskamp Auschwitz. Mien Labzowski wordt daar op 24 september 1943 vermoord. Ze is dan 45 jaar.
Foto van Mien Labzowski. Foto: www.joodsmonument.nl.
De Lange Nobelstraat in Zierikzee 1925. In het eerste huis aan de rechterkant is de manufacturenzaak van Mien Labzowski gevestigd. Daarnaast met de luifels boekhandel P.J. Ochtman en Bakkerij Brouwer. Foto: Zeeuws archief vervaardigd door fotograaf P. J. Ochtman, nr. ZS-0729.
Toen Mien naar Amsterdam moest gaan, heeft ze haar gebedskokertjes aan haar dienstmeisje in bewaring gegeven. Die heeft ze altijd bewaard. In 2024 zijn deze geschonken aan het Nationaal Holocaust Museum in Amsterdam. Daarmee is het verhaal van Mien nu voor duizenden bezoekers zichtbaar. Het gaat om twee bakelieten kokertjes ongeveer tien centimeter groot. Zo’n mezoezoth bevestig je als Jood aan de rechterkant van de deurpost. Daarmee zegen je het huis en vraag je om bescherming. Foto: de mezoezoth in het Holocaustmuseum.
Struikelsteen van Mien Labzowski voor Lange Nobelstraat 10 in Zierikzee. De Historische Vereniging in Bennekom heeft het verhaal van Mien en het onderduiken in Bennekom gereconstrueerd en een struikelsteen geplaatst bij het onderduikadres van Mien: de Algemeer 23 Bennekom.Foto: Omroep Zeeland.
Kleerhanger van de Firma J. Labzowski, de vader van Mien, is één van de weinige bewaard gebleven attributen uit de manufacturenzaak van de Labzowski ’s. Schenking Charlotte Koster aan de nabestaanden.
