Wie is Adriaan Fondse
Adriaan Fondse wordt geboren op 31 oktober 1888 in Zonnemaire. Zijn vader is Leendert Fondse en zijn moeder Hendrina van Ast. Ze krijgen vier kinderen en Adriaan is de jongste. Adriaan wordt aangenomen bij de marechausseeopleiding en wordt gestationeerd in een kazerne in Alphen en Riel, dat in Baarle-Nassau ligt. Na zijn opleiding wordt hij veldwachter in de gemeente Oosterland en onbezoldigd opperwachtmeester van de Marechaussee. ...
In 1915 trouwt Adriaan met Adriana de Bil uit Dreischor. Hij is dan 26 jaar. Ze hebben dan al een kindje, Leendert die in 1913 is geboren. Het echtpaar verhuist naar Oosterland. Ze vinden een huis in de Kerkstraat op nr. 16 en krijgen in 1919 een tweede kind, Janna genaamd. Adriaan ontwikkelt zich tot een accurate en bedrijvige politieagent met een duidelijke mening. Hij heeft de wind er goed onder in Oosterland. Dat maakt hem niet bij iedereen geliefd.
Wat is er gebeurd
Het wordt mei 1940 en Duitsland valt Nederland binnen. Adriaan Fondse is dan 51. Hij is zeer gekant tegen de Duitsers. De bekendmaking dat Nederlandse oud-militairen gedwongen te werk worden gesteld in de Duitse oorlogsindustrie doet het protest in Nederland ontvlammen. In april en mei van 1943 leggen maar liefst een half miljoen Nederlanders het werk neer. De april-mei staking is het meest massale protest in bezet Europa. Ook Adriaan leeft mee met de berichten over de gedwongen tewerkstelling en stakingen en steekt dat bepaald niet onder stoelen of banken. De nazi’s reageren meedogenloos en voeren het politie-standrecht in. Iedereen die de openbare orde verstoort wordt standrechtelijk ter dood veroordeeld. Tweehonderd Nederlanders sterven voor het vuurpeloton. Na deze harde wraakmaatregelen groeit het aantal Nederlanders dat zich actief verzet.
In de RTM-tram van Oosterland naar Zierikzee wordt Adriaan gearresteerd, omdat hij zou dorpsgenoten zou hebben aangezet tot staken. Verraden door een dorpsgenoot die hij eerder voor een overtreding heeft bekeurd wordt Adriaan direct op transport gezet en komt op 15 mei 1943 aan in ‘Konzentrationslager Herzogenbusch’, in Nederland Kamp Vught genoemd. Kamp Vught is het enige SS concentratiekamp buiten nazi-Duitsland. Het was in 1942 gebouwd en een paar maanden voordat Adriaan hier arriveert in gebruik genomen. In Kamp Vught is ook een apart gedeelte als ‘Judendurchgangslager’ ingericht. Tussen januari 1943 en september 1944 zijn hier 32.000 gevangenen opgesloten, onder meer verzetsmensen, mensen die zich hadden onttrokken aan de gedwongen tewerkstelling in Duitsland, Joden en Jehovah’s Getuigen.
De gevangenen worden tewerkgesteld in verschillende werkcommando’s. Adriaan wordt ingedeeld bij het zogenaamde ‘Philips-Kommando’. De Philips fabrieken in Eindhoven waren gebombardeerd door de geallieerden. In het ‘Philips Kommando’ wordt vanaf april 1943 de productie van ‘kriegswichtige’ producten voortgezet. Het Kommando biedt relatief veilige omstandigheden met voldoende eten. Hoewel het Philips Kommando voor enige continuïteit van het bedrijf zorgt, levert deze speciale werkplaats bepaald geen winst op. Frits Philips wil vooral iets doen voor de gevangenen in Vught. Veel Joodse gevangenen zijn uiteindelijk gered: 382 van de 496 joden die in juni 1944 in het Kommando zitten overleven de oorlog.
Op 6 juni 1944 landen geallieerde troepen op de kust van Normandië. Op dinsdag 5 september 1944 roept premier Gerbrandy in een radiotoespraak vanuit Londen: “ … de geallieerden hebben de Nederlandse grens overschreden.” In Nederland breekt de euforie uit: Dolle Dinsdag. De Duitsers besluiten op 5 september 1944 dat het Kamp Vught moet worden ontruimd. De gevangenen worden in veewagons naar Duitse concentratiekampen afgevoerd. Adriaan komt op 8 september 1944 aan in het concentratiekamp Sachsenhausen, ongeveer 30 kilometer ten noorden van Berlijn. Waren de omstandigheden in het Kamp Vucht nog ‘redelijk’ te noemen, het concentratiekamp Sachsenhausen is een verschrikking.
In het voorjaar van 1945 rukken de geallieerden op in de richting Berlijn. In allerijl wordt Sachsenhausen door de Duitsers ontruimd. Met veewagons worden de gevangenen naar andere concentratiekampen vervoerd. Adriaan wordt naar het concentratiekamp Bergen-Belsen vervoerd. Berucht is de zogenaamde dodenmars waarbij 33.000 gevangenen te voet naar het noordwesten worden gedwongen. Tijdens de tocht komen meer dan 6.000 slachtoffers om. Op 7 maart 1945 sterft Adriaan Fondse in Bergen-Belsen door honger en uitputting. Dit is een maand voordat het concentratiekamp wordt bevrijd door de Britten. Een maand voor zijn dood, in februari 1945, sterft Anne Frank in Bergen-Belsen.
Foto van Adriaan Fondse, waarschijnlijk rond 1940. Foto: Brochure Stichting Renesse.
Op de foto de marechaussee Adriaan Fondse en zijn vrouw Adriana de Bil met hun twee kinderen Janna en Leendert. Ze staan voor de Kerkstraat nr. 16 in Oosterland. Foto van omstreeks 1925 wellicht op Koninginnedag 31 augustus, beschikbaar gesteld door Adri van der Velde Fondse.
Het Philips Kommando in Kamp Vught aan het werk. Foto: www.brabantcultureel.nl.
Op 15 april 1945 wordt het concentratiekamp Bergen-Belsen bevrijd door Britse en Canadese troepen. De bevrijders zijn ontdaan over wat ze aantreffen in dit “Horror Camp”. Later worden de barakken verbrand in verband met tyfus. Op de foto kijken Britse en Canadese soldaten en een aantal overlevenden naar het schouwspel. Voor Adriaan kwamen ze te laat. Foto: Imperial War Museum nr. BU 6674.