Wie is Jacob Verwest
Nu beschermd door de luwte van de Brouwersdam ligt aan de noordkust van Schouwen, verscholen achter een hoge dijk, het dorpje Scharendijke. Bij hoogwater en Noordwesterstorm staat de deining hoog tegen de dijk en golven spatwater slaan over het dorp. Hier wordt in 1882 Olivier Verwest geboren. Zijn vader Jacob Verwest koopt in 1900 een kleine tjalk van 30 ton. Olivier is dan 18 jaar en wordt direct ingezet. Over het wilde getijdewater naar Rotterdam onder zeil en zonder motor is geen sinecure....
Scharendijke krijgt in 1903 een eigen haven, de Kloosternolle. Dan besluit Jacob een nieuw beurtschip te laten bouwen, met een motor van 35 pk. Het beurtschip wordt de Noordzee genoemd en kan ook zeil voeren. Olivier laat in Scharendijke een huis bouwen, pal achter de dijk en vlak bij de nieuwe haven. Baken nr. 34 wordt in 1911 opgeleverd. Datzelfde jaar trouwt Olivier met Adriana (Jaantje) uit Zuid-Beijerland. Ze krijgen vier kinderen: Wilhelmina (Willie) in 1911, Arie in 1912, Jacob in 1915 en tien jaar later, in 1925, Leendert.
De kinderen gaan naar de Gereformeerde school die vlakbij ligt, een gelukkige tijd. Na schooltijd buiten spelen, vliegeren boven op de dijk met bollen touw van vader. De vlieger staat soms zo hoog dat je hem niet meer kunt zien. Briefjes worden langs het touw naar de vlieger gestuurd. Er komt zelfs een verbod om niet te hoog te vliegeren. De KLM heeft een dienst op vliegveld Haamstede met een aanvliegroute over Scharendijke. In 1927 wordt korfbalclub de Zwaluwen opgericht. Veel dorpen hebben een club en het gezin Verwest doet volop mee in de competitie. Willy trouwt en verlaat Baken 34 en ook Arie vertrekt. Hij krijgt een aanstelling de Rivierpolitie. Nakomertje Leendert gaat naar de mulo in Zierikzee. Hij wordt verwend door zijn oudere broer Jacob. Jacob werkt bij vader Olivier op het beurtschip Noordzee en is voorbestemd het bedrijf over te nemen. Landbouwproducten van Schouwen worden opgekocht en naar de markt in Rotterdam gebracht, en veevoer komt mee terug.
Jacob is 25 jaar als de oorlog uitbreekt. Op vrijdag 10 mei 1940 vallen Duitse troepen Nederland binnen. Vliegveld Haamstede wordt gebombardeerd en bewoners van Scharendijke staan met verbazing op de dijk te kijken naar luchtgevechten tussen Nederlandse en Duitse toestellen. Al snel komt het nieuws van het verschrikkelijke bombardement op Rotterdam. Direct na de capitulatie gaat vader Olivier op de fiets naar Rotterdam om te kijken of zijn klanten nog in leven zijn. Op de fiets naar Zijpe en dan met de veerboot naar Numansdorp.
Het leven wordt geleidelijk aan moeilijker. Voedsel gaat op de bon en de handel via de schippersbeurs wordt voor de kleine beurtschippers stopgezet. Losse opdrachten door het hele land komen daarvoor in de plaats. Jacob trouwt op een stormachtige dag in1942 met de 27-jarige Martina Dirkje de Vrieze (Tina), afkomstig van boerderij Klooster Bethlehem.
Wat is er gebeurd
De oorlog kantelt en de Duitsers vrezen een invasie. De bouw van de Atlantikwall wordt in 1942 versneld. Strand en duin worden Sperrgebiet en Scharendijke wordt de aanvoerhaven voor de bunkerbouw. Soms liggen er wel twintig schepen in het kleine haventje. Ook het beurtschip Noordzee wordt ingezet voor het transport van zand, grind en levensmiddelen. Zo gaan de oorlogsjaren voorbij, maar dan komt op 16 februari 1944 het bevel om Scharendijke binnen twee weken te ontruimen. Het eiland wordt door de Duitsers onder water gezet als verdediging tegen een mogelijke invasie. Slechts 23 mensen moeten achterblijven voor het binnenhalen van de oogst, onder wie Olivier en Jaantje, Jacob en Tina, en Leendert....
Op 17 september 1944 begint operatie Market Garden. Engelse jachtvliegtuigen beschieten de schepen in de haven. De Noordzee raakt flink beschadigd en wordt hoog op de dijkglooiing getrokken, zodat het schip niet kan zinken. De bewoners staan op de dijk met verbazing te kijken naar het overdonderende lawaai van de enorme vloot bommenwerpers en gliders op weg naar Arnhem. Ze vliegen laag, pal over Scharendijke.
De laatste maanden van 1944 worden rampzalig. De Slag om de Schelde is gewonnen, de rest van Zeeland is inmiddels bevrijd, behalve Schouwen-Duiveland, en de Duitsers zijn zeer gespannen. Begin november moeten alle mannen tussen 17 en 40 jaar zich melden voor tewerkstelling in Duitsland: de Arbeitseinsatz. In het land worden grote razzia’s gehouden. Vanuit Rotterdam worden 70.000 mannen op transport gesteld. In Scharendijke wacht men af. Het verzet laat de bevolkingsadministratie van Renesse verdwijnen, inclusief Scharendijke. Op 10 december 1944 mislukt een ontsnappingspoging naar bevrijd gebied van verzetsmensen en enkele ondergedoken Engelse piloten. Tien verzetsmensen worden gearresteerd, door het Standgericht in Middelharnis ter dood veroordeeld, en opgehangen bij Renesse. Dit maakt diepe indruk in Scharendijke. Wanneer tien dagen later het bericht komt dat alle mannen zich moeten melden in de haven, is onderduiken geen optie meer. Die middag staan er tweehonderd mannen aan de haven. Ook Jacob is daarbij, en zijn jongere broer Leendert.
Ze worden overgevaren naar Ouddorp en lopen vervolgens naar Stellendam. Vanaf Stellendam gaat de tocht verder, via Rotterdam naar Amsterdam. Vandaar, met duizend man aan boord, via het IJsselmeer naar Kampen, in een grote boog om bevrijd gebied heen. Vanaf Kampen gaat de tocht verder per trein. Ter hoogte van Wierden wordt de trein beschoten en de locomotief vernield. In paniek springen Jacob en Leendert uit de stilstaande trein en zetten het op een lopen. Honderden ontsnappen en duiken onder. Jacob en Leendert hebben pech: ze worden opnieuw opgepakt en opgesloten, in afwachting van een nieuwe locomotief. Ze komen uiteindelijk terecht in Velbert, midden in het Ruhrgebied. Daar zijn ze met dertig man en worden ze ingezet voor het onderhoud van de spoorwegen.
Op 14 februari 1945 wordt een groep van vijftien man aangewezen, met Leendert, om naar Wahlscheid te vertrekken. Jacob zet alles op alles om bij zijn jongere broer te blijven, en dat lukt. Een barak bij het station wordt hun slaapplaats. Daar verblijven al een aantal Russische dwangarbeiders. Ze overnachten in de barak en de volgende morgen wordt een klein groepje, met Leendert erbij, eropuit gestuurd. Jacob en de anderen blijven achter.
Leendert is nog maar net op weg wanneer geallieerde jagers het station onder vuur nemen. Op het station staat een munitietrein en de wagons ontploffen met groot geweld. De barak wordt zwaar getroffen en vliegt in brand. Als de brand voldoende is gedoofd, gaat Leendert wanhopig op zoek naar zijn broer Jacob. Hij wordt gegrepen door de politie, die hem verdenkt van lijkroof. Zes doden worden op een kar afgevoerd. Bij de gemeente is alleen het verblijf van de Russen bekend, en op het massagraf wordt een kruis gezet met: “Hier liggen zes onbekende Russen begraven.” De groep wordt de volgende dag teruggebracht naar Velbert. Jacob Verwest, Adriaan van Nood uit Ellemeet en Jan Koster uit Middelharnis zijn er niet meer. Op 18 april 1945 geven de ingesloten Duitse manschappen in het Ruhrgebied zich over. Leendert gaat een tijdje voor het Amerikaanse leger werken en keert na de capitulatie terug naar Scharendijke.
In 2011, bijna 65 jaar later, zoekt Leendert contact met de gemeente Wahlscheid. Zijn verhaal werpt een nieuw licht op de begraafplaats. De namen van Jacob Verwest, Adriaan van Nood en Jan Koster worden aan de gedenkplaat voor de dwangarbeiders toegevoegd.
Jacob Arie Verwest in 1942 als bruidegom van Martina de Vrieze. Hij is als dwangarbeider op 16 februari 1945 in Wahlscheid om het leven gekomen. Hij is dan 29 jaar. Foto: Familie Verwest.
Het beurtschip Noordzee van Olivier Verwest vaart door de havenmond van het haventje van Scharendijke naar buiten. De Noordzee is in 1905 gebouwd. In 1957 is het schip verkocht om te worden ingezet als mosselkotter. Op de achtergrond de zeedijk met daarop de Muraltmuur. Foto: begin jaren vijftig, familie Verwest.
Het huis van Verwest Baken 34 in Scharendijke, gebouwd in 1911, net boven de dijkvoet zichtbaar. De gereformeerde kerk is op de achtergrond herkenbaar, boven het huis van Verwest. Foto genomen in 1938, geplaatst in de Zierikzeesche Nieuwsbode van 10 december 1991 in de rubriek Schouwen-Duiveland in Oude Ansichten.
Briefkaart gestuurd op 10 januari door Jacob en Leen uit Velbert aan vader Olivier in Scharendijke. “We hopen allemaal op een spoedig einde, en houden er de moed goed in. Het is gelukkig dat wij hier met 50 man tezamen zitten. Ik hoop dat u dit mag ontvangen en een spoedig weerzien. Doe de groeten bij F(amilie) Vrieze graag en tot ziens”. Op de originele postzegel van 6 cent staat de afbeelding van Adolf Hitler. Die is door Olivier zwart gekrast. Foto: beschikbaar gesteld door Jaap Verwest.
